Rrymat Filozofike

Titulli: Rrymat Filozofike Sat Nov 15, 2008 2:03 am

RRYMAT FILOZOFIKE

Immanuel Kant,

i perket iluminizmit. I lindur ne Konigsberg, eshte i katerti i 11 femijeve. Nuk ka nje raport te mire me vellezerit ndaj e çojne ne kolegjin Friedericianum, ku tregohet menjehere kritik ndaj fese, persa i perket paraqitjes se jashtme te saj dhe formave te ekzagjeruara te kultit. Behet biblotekar, pastaj docent ne llogjike dhe metafizike ne universitet. Interesat e tij jane shkencore, publikon shume vepra mbi Token, levizjen dhe teorine e ererave. Vepra e tij e pare, e rendesishme, eshte “kritika e arsyetimit te paster” i shkruar me 1781 ku flet mbi njohjen. Me 1788 publikon “kritiken e arsyetimit praktik”. Me 1790 shkruan “kritika e gjykimit”

Titulli: Re: Rrymat Filozofike Sat Nov 15, 2008 2:04 am

1793-1797: jane vitet e çensures prusiane dhe terrrorit francez, prandaj merr nje lajmerim te rrepte per veprat e tij me teme fetare ku dilte ne pah ideali iluminist.
Shkruan nder te tjera “paqja perpetua”, e kuptuar si paqe mes kombesive. Vdes i semure ne vitin 1804 e per te thuhet te kete qene nje person i qete, riflesiv. Drejtimi filozofik i Kantit quhet kritiçizem: me analizuar, zberthyer nje problem ne pjese elementare per ta studiuar me mire dhe gjykuar, me dhene sentenca.
Doktrina e Kantit mund te rikapitullohet ne dy pika kyçe:
1.impostacioni kritik i problemit filozofik, e per kete, denimi i metafizikes si sfere problemesh qe jane tej arsyes njerezore.
2.Vendosmeria ne detyren e filozofise si rifleksion mbi skencen, dhe, ne pergjithesi, mbi aktivitetet njerezore, me qellim qe te percaktoje kushtet qe garantojne vlefshmerine e saj.

Titulli: Re: Rrymat Filozofike Sat Nov 15, 2008 2:04 am

Racionalizmi: (Cartezio) mund te arrihej njohja e botes nepermjet idese se Zotit me vetendergjegjezimin. Sipas tij, llogjika njerezore kishte fuqine te njihte gjithçka, ne fushen e metafizikes dhe realitetit ndjesor.

Empirizmi: (Hobbes, Locke e Hume) Njohja = me pasur sensacione, perceptime, por idete qe mund te kem nuk jane te qarta. Qartesia eshte vetem ne momentin aktual te perceptimit.

Sinteza Kantiane: Kant ben nje revolucjon te vertete kopernikan: si koperniku kishte kembyer raportin mes Tokes dhe Diellit, keshtu Kanti kemben raportin mes objektit dhe subjektit te njohjes. Duhet te mendojme qe natyra modelohet mbi strukturat njerezore dhe jo e kunderta, qe strukturat mendore njerezore t’i adaptohen natyres. Njohja nis nga objekti por ne qender te sistemit njohes eshte nje objekt qe organizon te dhenat e eksperiences ndjesore nepermjet strukturave apriori, pra, e gjitha fillon nga eksperienca(empirizmi), por jo e gjitha vjen nga eksperienca(racionalizmi) arsyeja eshte e modeluar me struktura apriori universale dhe te nevojshme. Njohja ka nje aspekt pasiv(ndjesi dhe eksperience) dhe aktiv: bashkimin e elementeve sensibel(racionaliteti). Njohja eshte fenomenike dmth mund te njoh vetem ate qe shoh. Njohurite tona pa sensibilitetin do te ishin boshe. Sensibiliteti na jep objektet menjehere me njohjen intuitive(te menjehershme): intelekti bashkon te dhenat e eksperiences ne koncepte. Mirepo ky mekanizem funksionon vetem se limitohen aftesite e intelektit ne bashkimin e eksperiences. Nese pretendon te arrije ne njohjen e Zotit (per te cilin nuk mund te kete eksperience), nuk funksionon me. Arsyetimi, eshte aftesia njerezore qe tenton te vazhdoje proçesin e bashkimit te realitetit, por ben gabimin ne te dalurin nga eksperienca. Arsyeja bashkon konceptet ne teori, prodhimi i arsyetimeve ne ide.

Titulli: Re: Rrymat Filozofike Sat Nov 15, 2008 2:04 am

Schelling
Momenti kulminant i jetes, per Schelling, eshte finalizimi. Natyra eshte shprehje e absolutit. Etapat e shpirtit jane:
-aktivitet teorik
-aktivitet praktik
-perfundimi dhe historia
idealizmi i tij eshte quajtur idealizem estetik. Momenti final ne te cilin arrihet absoluti eshte arti. Arti eshte organi i filozofise dhe zbulon absolutin ne ate qe eshte shpirt dhe vepron si natyra. Hegel do te jete dakord me Schelling persa i perket absolutit, duke i dhen nje moment final, ndersa do ta kritikoje ate: “se jane njesi te padallueshme natyre dhe shpirti, si diferencohen?” per hegel, absoluti do te jete njesia - dalluese mes natyres dhe shpirtit

Titulli: Re: Rrymat Filozofike Sat Nov 15, 2008 2:05 am

Hegel
lind ne Shtutgard me 1770 dhe studion ne shkolla fetare. Pas diplomimit, thirret ne Berne(Zvicer) per te punuar si mesues privat. Ne familjet e pasura ku punon ka mundesine te frekuentoje biblioteka te medha ku mund te lexoheshin klasiket. Ai studioi shume kulturen greke sidomos Platonin. Donte te behej nje filozof i madh si Platoni dhe jo si “gjeniu”(Schelling) qe vetem ne enderr njohu filozofine. Pikerisht ndersa ndodhej ne Berne shkroi vepren e tij te para me natyre fetare: “jeta e Jesusit”, “pozitiviteti i fese kristiane”. Pas tyre publikon “diferenca mes sistemit filozofik te Fiche dhe atij te Schelling”, “fenomenologjia e shpirtit”. Pasi trasferohet ne Norimberg shkruan “shkencat e llogjikes”.
Ne Berlin behet profesor universitar duke pasur shume sukses me leksionet e tij. Hegel emerohet filozof i shtetit Prusian, me “leksionet Berlineze”, liber qe mblidhte leksionet e tij nga nxenesit ku ekzaltonte cilesite e shtetit gjerman dhe e quante si udheheqes per te tjeret. Ai zhvillon mendimin e tij duke pasur parasysh mendimin grek. Per Hegelin principi i çdo gjeje eshte Absoluti = dallim mes natyres dhe shpirtit. Absoluti (njesi dalluese) ka nje pike finale. “Gjithe ajo qe eshte reale eshte racionale, gjithe ajo qe eshte racionale eshte reale” gjithçka qe realizohet ka nje racionalitet te sajin; kjo do te thote te besosh ne providenzen. Gjithçka eshte racionale duhet te realizohet. Per Hegelin absoluti zhvillohet sipas nje strukture dialektike. Per dialektiken kane folur sofiste, por ishte i nje natyre bipolare; ka folur Kanti, por paraqiste pretekstin e arsyes per te dimostruar idete e saj. Per Hegelin, dialektika paraqet levizjen e Absolutit(optimizmi)

Titulli: Re: Rrymat Filozofike Sat Nov 15, 2008 2:05 am

Struktura e Absolutit:
teza: moment abstrakt intelektual, moment pozicionimi.
Antiteza: e kunderta, moment negativi arsyes.
Sinteza: moment pozitiv racional, moment rrotullues.

Antiteza bazohet ne principin e opozicjonit qe percakton levizjen. Sinteza paraqet kalimin e limiteve te vena ne tezen dhe antitezen. (sinteze=aufhben me prere dhe ruajtur)

Shembull:
tesa: jeta. Antiteza: vdekja. Sinteza: specia(femijet) (me femijet mund te jetohet tej vdekjes)
Keshtu tezat dhe antitezat superohen per te perballuar nje moment te ri optimizmi.

Ne veprat e rinise mund te intuohet kjo metode dialektike:
teza: moment i paraqitr nga feja greke; ekziston harmonia me natyren, feja u pergjigjej nevojave te njeriut.
Antiteze: e perfaqesuar nga feja hebraike; thyhet ekuilibri mes njeriut dhe hyjnise duke shfaqur njeriun si skllav, sherbyes te hyjnise ndeshkuese. Kihet pra nje ndarje mes njeriut dhe hyjnise.
Sinteza: e perfaqsuar nga feja kristiane; feja e dashurise. Dashuria bashkon njeriun dhe Zotin, siç thote Platoni: “ne dashuri nuk ekziston kush dominon dhe kush dominohet, ka unitet.” Njeriu i fese kristiane din qe eshte i bashkuar me zotin nepermjet dashurise. Me dashuri kalohet çdo ndarje(Fedro)

Titulli: Re: Rrymat Filozofike Sat Nov 15, 2008 2:05 am

Disa mendime te Hegelit do te kritikohen:
-identiteti i reales dhe racionales. Si shpjegohet e keqja? Negativja? Nuk i len hapesire rastesise, incidentit.
-mungesa e individualiteteve, secili prej nesh eshte i futur ne absolutin racional.

Titulli: Re: Rrymat Filozofike Sat Nov 15, 2008 2:05 am

Schopenhauer
ka qene i pari qe ka ekzaminuar keto aspekte. Ai pati kontrakste me Hegelin duke e akuzuar ate si te kishte prostitucionuar filozofine. Konsideronte, idete e Hegelit, si thenjet me boshe qe mund te nxirrnin koke druret.
Schopenhauer lind ne Danzika me 1778, idealet e tij jane Platoni, Kanti, filozofia e tij do te jete irracionalizmi dhe pesimizmi. Ai ka njohur filozofine orientale, qe shihet edhe ne mendimin e ti.
Vepra e tij me e madhe qe “bota si vullnet dhe paraqitje”, teza e diplomes “mbi rrenjet e katerfishta te principit te arsyes se mjaftueshme” dmth te rastesise.
Studion rastin dhe kthehet ne dallimin mes fenomenit dhe noumenit.
Noumeni eshte vullneti, ai eshte realiteti i vetem i vertete. Eshte i verber, irracional dhe nuk di as ajo ate qe don. Kemi nje mendim fiks, deri sa ta kenaqim. Me pas, jetojme ne merzitje, dhe kerkojme nje nevoje tjeter nje dhimbje tjeter: jeta eshte si zemreku i ores, nga merzitja ne dhimbje. Te ndihesh i gjalle per shopenhauerin eshte te ndjesh vullnetin. Por nuk mund te jetohet gjithnje keshtu, duhet te tentojme per te mos ndjere me vullnetin per te jetuar: mund te jete nje zgjidhje vetvrasja, por nuk eshte keshtu, sepse perseri bejme ate qe duam, dmth lirohemi nga jeta. Me u liruar do te thote qe te çjerrim vellin e Mayas. Maya eshte e verteta: por nuk mund te shohim kurre te verteten lakuriq, noumenin.

Titulli: Re: Rrymat Filozofike Sat Nov 15, 2008 2:05 am

Shopenhaueri thote qe mund te lirohemi nga vullneti per te jetuar ne 4 shkalle:
-Arti: eshte nje menyre per te mos menduar per veten. Ne veçanti muzika e Wagnerit. Muzika na ben te harrojme veten tone.
-keqardhja, meshirimi: te vuajme bashkarisht, te jemi pjesmarres ne problemet e te tjereve.
-drejtesia: eshte nje meshirim i ligjeruar, faktikisht ligji parashikon respektimin e te gjitheve.
-Nirvana: ekuivalente e mireqenies shpirterore, mos me ndjere asnje dhimbje, dmth anullimin e vullnetit, mos ndierjen. Kjo eshte noluntas(e kunderta e voluntas)

Titulli: Re: Rrymat Filozofike Sat Nov 15, 2008 2:06 am

Kierkegaard,
nje tjeter perfaqsues i rrymes anti Hegel. Lindur me 1813, bir i nje pastori nt, me i vogli i shume femijeve.
Hegel ka folur gjithnje per dialektiken, racionalitetin, nevojen, por per Kierkegaard kategoria themelore eshte mundesia: nga ai ekzistencializmi i ‘900: ne kemi mundesine dhe mundemi te organizohemi. E shkruan ne librin “koncepti i se mundures”: gjithçka eshte e mundur, ekzistence jone ndodhet mes mundesise negative dhe pozitive, varet nga zgjedhja jone, qe eshte çelesi i ekzistences. Ne jemi ne piken 0. Por çdonjeri prej nesh duhet te jetoje, atehere ai mendon qe feja te jete nje menyre per te jetuar, jo kristiania, por nje fe personale. Themeli i çdonjerit prej nesh eshte mundesia. Mundesia e riferua botes se jashtme eshte mundimi shpirteror(me pasur raporte me te tjeret); riferuar botes sone, eshte deshperimi.
Ne “koncepti i mundimit(shpirteror)” ai shkruan se mundimi eshte i sqaruar mire ne frazen qe Jezusi i thote Xhudes: “ate qe ben ti, nxitoje”. Mundimi lidh te tashmen me te ardhshmen. Nese ne nuk dime kush jemi, çfare duam, ne jemi te deshperuar

Titulli: Re: Rrymat Filozofike Sat Nov 15, 2008 2:08 am

Kierkegaard na paraqit tre shkalle jete, jo ne forme dialektike,por “aut, aut”
shkalle ekzistence(=me dalur jashte mases): i pari i te gjitheve eshte Ademi, i ardhur jshte nepermejt gjynahut, qe eshte i joni dhe personal. Cdo njeri ben nje ekzistence te tijen filozofine e tij, ate te njenjesit.

Shkallet jane 3:
1-stadi i jetes estetike: flet ne “ditari i nje dashnori” protagonist don Zhuani qe jeton ne kerkim te emocioneve dhe eksperiencave te reja:”e din apo jo, eshte nje i deshperuar”: o mbet keshtu, o nderron jeten e tij, ben nje kercim(dialektik)
2-stadi i jetes etike: eshte e karakterizuar nga figura e burrit, e besnikerise: mund te mbetet keshtu ose mund te mirret ne konsiderate jeta e kaluar e te behet nje kercim.
3-stadi i jetes fetare: perfaqsuar nga Abrahami. Ai perfaqson vetmine e njeriut perballe Zotit, bindjen per Kierkegaard.
Abrahami perfaqson fene:ajo eshte nje paradoks. E verteta nuk eshte shfaqur, ajo eshte per te. Ne “frike dhe dridhje” flet per Abrahamin; ai eshte babai i tre feve. Biri i tij Isaku eshte dhurate e Zotit. Kur i kerkohet ta sakrifikoje ai nuk kundershton, sepse perfaqson nje besim fetar te verber. Tregimi do te thote qe stadi i jetes fetare perfason per autorin nje raport teper privat me Zotin.
Jeta eshte e kompozuar nga momentet dhe jetohet çast per çast. Liria qe kemi duhet ta rregullojme ne, nuk kemi as ligje as rregulla, duhet te shpikim jeten tone. Shihet reagimi kunder Hegelit sepse ekzalton individin ne anen e tij delikate.

Titulli: Re: Rrymat Filozofike Sat Nov 15, 2008 2:09 am

Shtraus,
ne vangjelet nuk ka nxjerre Jezusin historik, figuren e fese se zbritur, por vetem krishtin e besimit, dmth figuren qe ishte e pritur nga populli. Feja eshte pra nje mit: nuk eshte nje legjende, por trasfigurim i realitetit, feja nuk eshte tjeter veçse ajo qe pret nje popull

Titulli: Re: Rrymat Filozofike Sat Nov 15, 2008 2:09 am

Stirm,
publikon “te vetmin dhe pronesine e tij”, eshte konsideruar teoriku i anarkizmit. Protagonist i historise eshte i vetmi, dmth secili prej nesh, eshte ligj per veten e tij, dhe rregulli eshte qe secili prej nesh eshte rregulla dhe secili prej nesh eshte pronesi e vetes, pasuria e tij eshte vetja e tij. Secili prej nesh duhet te kundershtoje kushtezimet shoqerore

Titulli: Re: Rrymat Filozofike Sat Nov 15, 2008 2:10 am

Feuerbach,
eshte figura me e rendesishme e te majtes hegeliane. Shkruan “esenca e fese kristiane”. Kritikon mendimin e Hegelit. Hegeli ka pare njeriun vetem si koke, racional; per ate njeriu eshte gjithçka, nga koka deri tek thembrat, dmth ne njeriun perveç racionales, eshte dhe eventi, imperfeksioni. Mendimi i tij eshte njeriu integral, te shohim te gjithe njeriun. “njeriu eshte ajo qe han”, e verteta e njeriut eshte me kenaqur nevojat e tij fiziologjike. Duhet, para se gjithash, me kenaqur nevojat e njeriut. Njeriu paraqitet me keta nevoja materiale dhe me dy atribute: njeriu eshte mundesi dhe vullnet, fuqi dhe vullnet.
Si fuqi(mundesi) eshte i kufizuar, por si vullnet i pakufizuar. Si fuqi njeriu eshte pra i mbaruar. Si vullnet i pambaruar. Mbarimi mund te jete teza dhe pambarimi antiteza. Ne vullnetin njeriu ngjason zotin, sepse njeriu don te jete i perjetshem, i plotfuqishem, i plotdishem. Te gjitha deshirat e njeriut jane zoti. Feja eshte ndergjegja e njeriut, eshte produkti i deshirave te njerzimit. Sjell disa shembuj:
hebrenjt ishin nje popull i perçmuar, skllav, kane projektuar nje Zot superior te atyre te popujve te tjere per te kerkuar nje shpagim.
Greket krijuan hyjni racionale, si ata.
Kristianeja eshte feja qe shfaq bashkimin mes njeriut dhe zotit. Krishti eshte ai qe secili prej nesh do te donte te ishte: ka vuajtur si njeri dhe ka vepruar si zot. Kjo mund te jete sinteza(fuqi-vullnet-krishti). “cdo teologji eshte antropologji”. Cdo fe na ben te kuptojme popullin qe e ka krijuar. Fjala e fundit per te thene eshte ajo qe njerezit te jene solidale me njeri tjetrin nese duan te vazhdojne te jetojne.