Ëndërrat

Ëndrrat janë zakonisht një bekim i madh që i kemi jo vetëm nga fëmijëria e hershme por bile edhe nga barku i nënës.

Por fatkeqësisht njeriu i sotëm ëndrrat dhe porosit e saja i lënë pas dore, dhe këtë dhuratë aq e çmueshme nuk di ta shfrytëzojë për mirën dhe harmonin e vetvetes si dhe rrethit ku jeton.

Truri i njeriut është mjaft i komplikuar edhe gjatë gjumit ai punon pa ndërpre shpeshherë pa ndonjë logjikë. Por truri na i dërgon shumë porosi duke na përkujtuar se çfarë po ndodh me neve!

Pavetëdija e jonë është mjaft këmbëngulëse posaçërisht kur vuajmë nga ndonjë problem, konflikt, shqetësime e mëdha emocionale, brenga dhe të gjitha ato që na pengojnë rrugën tonë të zhvillimit mendor dhe shpirtëror.

Në rastet e tilla aktivizohet pavetëdija dhe na i dërgon sinjalet dhe porosit nëpërmes ëndrrave të cilat zakonisht përsëriten disa herë gjatë natës apo zgjatë një jave por pak a shumë me të njëjtën përmbajte dhe janë të ngjashme njëra me tjetrën.

Po qe se këto porosi nuk i kuptojmë ose nuk ja vëmë veshin ose prapë fare nuk i njohim, atëherë pas disa kohëve rishtas aktivizohet pavetëdija e jonë dhe këtë radhë ëndrrat do të jenë të frikshme, të rënda me një fjalë na kaplon makthet siç e përshkruat ju shumë bukur me tekniken bardh e zi.

Ashtu na ndodh se zgjohemi nga gjumi duke bërtitur (piskat) në zë, jemi krejtësisht të djersitur, frymëmarrja e përshpejtuar, po ashtu rrahurit e zemrës është i përshpejtuar.

Ëndrra që e kemi parë na duket si të ishte një realitet, ashtu nuk e dallojmë kufirin mes gjumit dhe fjetjes, jemi të vetëdijshëm siç e shkruat se ku gjendemi, në cilin shtrat, dhomë, nuk mund të lëvizim pjesët e trupit, na paraqitën pamjet e tmerrshme etj.

Zakonisht njerëzit ëndërra e tilla dëshirojnë sa më shpejt t’i harrojnë, kjo është mjaft gabim.

Makthi i natës është si ajo nëna e mirë e cila na përkëdhelë flokët dhe na dëshiron një ditë të këndshme dhe të mirë, kurse baba dëshiron dhe na këshillon si dhe na ndihmon për t’i zgjedhur konfliktet, problemet, çrregullimet tjera emocionale, brengat e shtypura.

Po sa shpejt i kemi zgjedhë problemet e shtypura, brengat, konfliktet etj, makthi i natës zbehet dhe zhduket vetvetiu.

Po e përsëris se ëndrrat e frikshme dhe shqetësuese përçojnë mesazhe të ndryshme te njerëz të ndryshëm. Për disa prej nesh ato sinjalizojnë një mosveprim lidhur me ngjarjet e jetës së përditshme, për të tjerë ato sinjalizojnë një mbi veprim të tejmbushur me emocione.

Nëse injorojmë eksperiencat e dhimbshme apo të vështira gjatë ditës, atëherë jam të destinuar t'i përjetojmë ato gjatë natës. Ëndrra të tilla na paraqesin sërish ndjesi të cilat nuk kemi dashur t'i marrin parasysh, në mënyrë që të bëjmë ndryshime në jetën e përditshme.

Duke e parë situatën nga një këndvështrim krejt tjetër, shumë njerëz i kthejnë problemet e jetës së përditshme në një "ferr personal" duke u shqetësuar, duke u ankuar, duke u bërë me fiksime dhe duke imagjinuar situata më të këqija deri sa flejë.

Makthet e tyre janë reflektim i problemeve të egzagjeruara dhe një jete të vështirë e të lodhshme. Ne duhet të kuptojmë se ç'po ndodh në jetën tonë të përditshme për të ditur nëse makthet po na japin sinjal mosveprimi apo teprimi.

Por, edhe ëndrra më e keqe është shpesh një ëndërr e mirë që na bën të kuptojmë më mirë veten dhe të nxisim ndryshime pozitive në mënyrën e të menduarit dhe vepruarit. Kjo vjen sepse ëndrrat tona janë personale dhe pavarësisht nga fakti nëse e duam apo jo ajo vetëm na mëson si të ndryshojmë.

Në disa raste ëndrrat e këqija bëhen ëndrrat që na mësojnë shumë gjëra; ne arrijmë të shpëtojmë nga një vështrim në jorealen e rrezikut; ne çlirohemi nga frika e rrëfimit. Në disa raste ne mund të kapërcejmë rrezikun në ëndërr dhe të zgjohemi me një ndjesi më të fuqishme dhe autosufiçente.

Ëndrrat e frikshme janë mundësi për të tejkaluar frikën dhe dobësinë. Ne mund të mendojmë se ç’ndodhi në ëndërr dhe si vepruam dhe më pas të pyesim veten "si mund ta ndryshoj këtë ëndërr"?. Më pas mund të vëmë në zbatim mësimet e nxjerra nga ëndrra.

Ne e quajmë një ëndërr "të keqe" pasi nuk na pëlqen ajo që ndodh në ëndërr. Por, në vend që ta bëjmë këtë duhet ta konsiderojmë atë si një ëndërr të vlefshme.

Nëse mësojmë prej saj, nëse bëhemi më të fortë dhe më të zgjuar për shkak të saj, ne duhet të bindemi se ëndrra e keqe ishte një ëndërr e mirë. Në fakt, ajo ishte ëndrra e duhur dhe perfektë në atë moment të veçantë të jetës sonë.

Ja disa dukuri të çrregullimit të gjumit:

Parasomia

Parasomia nuk është asgjë tjetër përveç çrregullimi i fjetjes që ndërlidhet me daljen e gjumit gjatë natës herë pas heret.

Kjo dukuri tek fëmija moshës fëmijërore është e natyrshme përkatësisht normale, kurse tek mosha e rriturëve është një çrregullim ose sëmundje që e ngarkon njeriun si të tilë që ankohet gjatë ditës në pagjumësi.

Ecja në gjumë (somnambulizëm)

Disa njerëz me çrregullimin e somnambulizmit gjatë gjumit ata bëjnë disa lëvizje motorike në mënyrë automatik. Disa të tjerët e lëshojeë shtratin e tyre dhe ecin nëpër dhomë.

Disa të tjerët e lëshojeë shtëpinë. Kurse komunikimi me të është i pamundshëm. Zakonisht nga ky çrregullim vuajnë fëmijët dhe adoleshentët. Shkaku i këtij çrregullimit ende nuk dihet mirë.

Endrrimet gjatë gjumit (pavor nocturnus)

Ky lloj çrregullimit zakonisht lajëmrohet te fëmija e vegjël – pas disa orë fjetjes fëmija papritur fillon të bërtasë, djerësitet, frymarrja është e përshpejtuar po ashtu edhe rrahja e zemërs.

Shumë vështirë zgjohet fëmija, por në mëngjes fare nuk di se çfarë ka ndodhur me të, çfarë ëndrrash ka pa, ose çfarë paraqitjeve ka përetuar, ashtu nuk I kujtohen asgjë.

Agresiviteti gjatë gjumit

Ky çrregullim zakonisht lajmërohet tek meshkujt e moshës së mesme dhe tek pleqët dhe shumë radhë tek femrat apo grupmoshat e tjera. Zakonisht lajmërohet tek njerëzit që vuajnë nga sëmundjet neurologjike.

Dallimi në mes çrregullimit ecjes gjatë gjumin dhe agresivetiteti është se këta të fundit kur zgjohen nga gjumi ju kujtohen ngjarjet e natës, zakonisht flasim për ëndrrat e tmerrshme, frikshme.

Mendohet shkatari i këtij çrregullimit është sëmundja neurologjike që e çrregullon një pjesë të trurit, pikërisht atë pjesë nuk pengon për ta çliruar muskujt e trupit gjatë gjumit.

Ky lloj çrregullimit zakonisht shërohet me medikamente ashtu të quajtura KLONAZEPAM.

Përtypja e dhëmbëve gjatë gjumit (Bruksizëm)

Bruksizizmi përkatësisht përtypja e dhëmbëve gjatë gjumit është mjaft i fortë saq që ndihen fërkimi i dhëmbëve në dhomen e fjetjes.

Ky çrregullim është i pavetëdijshëm që lajmërohet nga mosha 17 ose 20 vjeçare dhe zgjatë deri pas moshës 40 vjeçare që zhduket në mënyrë spontane.

A ju është thënë ndonjëherë se ju ecni ne gjumë? Se flitni në gjumë? A keni patur ndonjëherë makthe te turbullta? A i shtrëngoni dhëmbët kur jeni në gjumë? Nëse përgjigjeni "po"në një apo më tepër nga këto pyetje (edhe kjo mund të ndodhë), ju keni përjetuar probleme të gjumit të njohura si Parasomnia. Parasomnias nuk janë probleme me vetë gjumin, por ngjarje jo normale që ndodhin për gjatë kohës së gjumit ose mes zonës së dyfishtë, ndërmjet zgjuarjes dhe gjumit.

Disa nga këto ndodhi, që shoqërojnë Parasomnian, nuk janë të pazakonshme nëse ndodhin gjatë kohës kur njeriu është zgjuar (si p.sh ecja ne kuzhin për te shikuar në frigorifer), por mund te jenë shumë shqetësuese nëse ndodh gjatë kohës kur juve jeni ne gjumë.
Parasomnitë jane dy llojesh: ato që ndodhin përgjate kohës së gjumit, në fazën e lëvizjes së shpejtë të syve, që njihet si (REM), dhe ato që ndodhin për gjate fazës jo REM (NREM). Siç edhe mund ta keni kuptuar, makthet ndodhin gjate fazës REM, ose gjumi i kohës së ëndrrave. Përafërsisht 20% e fëmijëve dhe 5% deri 10% e të rriturve i përjetojnë këto makthe.

Kualiteti i çrregullimeve të maktheve të natës, sipas kritereve diagnostikuese të DSM-IV-TR, duhet të jenë aq shqetësuese, sa të pengojnë aftësinë e të të përshtaturit në aktivitete të përditshme të personit. Disa autorë përpiqen të bëjnë dallimin ndërmjet makthit dhe ëndrrave të këqia, në bazë të asaj se zgjohet apo jo individi si rezultat i atij përjetimi.

Makthet përkufizohen si ëndrra shumë të dëmshme që e zgjojnë ëndërrparësin, ndryshe nga ëndrrat e keqia, të cilat nuk e zgjojnë ëndërrparësin nga gjumi. Duke përdorur këtë përkufizim, studentë të kolegjit raportojnë të kenë parë 30 ëndrra të këqia dhe 10 makthe gjatë një viti. Ngaqë mankthet e natës janë shumë të shpeshta, mund të mendoni se jane bërë shumë studime për të zbuluar shkakun e tyre dhe për të përcaktuar trajtimin. Fatkeqësisht, nuk është ashtu. Ne akoma dimë shumë pak se për ç'arsye përjeton makthe njeriu dhe si të bëhet trajtimi i tij. Fatmirësisht, theksohet se makthet, me rritjen e personit, pakësohen.

Kriteret diagnostifikuese për çrregullimet e makthit, sipas DSM-IV

A- Zgjimet e përsëritura nga faza të thella të gjumit apo dremitje me ri kthime të detajuara, të zgatura dhe ëndrra të frikshme ekstreme, zakonisht përfshijnë kërcenim të integritetit fizik, kërcënim të sigurisë, apo të vetëbesimit. Zgjimet zakonisht e pasojnë në gjysmën e dytë të fazës së gjumit.
B- Me zgjimin nga ëndrrat e frikshme, personi shpejt orientohet dhe është vigjilent (në kontrast me konfuzionin dhe dizorientimin që shihet tek tmerret e gjumit dhe disa forma të epilepsis).
C- Përjetimi i ëndrrës, ose ndërprerjet e gjumit që shkaktohen nga zgjimi, shkaktojnë shqetësim domethënës ose dobësim në situata sociale, profesionale apo edhe ne situata të tjera të funksionimit normal, në jetën e përditshme.

Tmerret e gjumit

Tmerret e gjumit, të cilat më së shumti përfshijnë fëmijët, zakonisht fillojnë me një piskame tronditëse. Fëmija është në mënyrë eksreme i shqetesuar, shpesh i djerësitur, dhe rrahje të shpeshtuara të zemrës. Në pamje të parë, tmerret e gjumit duket se ngjasojnë me makthet -fëmija qanë dhe duket i frikësuar - mirëpo ato ndodhin për gjatë fazës jo REM të gjumit, që do të thotë se nuk shkaktohen nga ëndrrat e frikshme. Përgjatë tmerreve të gjumit, fëmijët nuk mund të zgjohen lehtë dhe të kthjellohen ashtu siç ndodh te ata që përjetojnë makthin e natës.

Fëmijëve nuk ju kujtohen tmerret e natës, mbetet vetëm efekti dramatik i vëzhguesit. Përafërsisht, 5% e fëmijëve (djemë dyfish më tepër se sa vajza) mund të përjetojnë tmerre të natës; për të rritur kjo mundësi është më e vogël se 1%. Ashtu sikurse te makthet e natës, ne dimë shumë pak edhe për tmerret e gjumit, edhe pse janë propozuar disa teori, përfshirë mundësinë e ndikimit të komponentëve gjenetike, sepse ky çrregullim ka tendencë të trashëgohet në familje .

Trajtimi për tmerret e gjumit zakonisht fillon me rekomandimet, që synojnë largimin e tyre me kalimin e kohës. Nëse problemi është i shpeshtë dhe vazhdon për një kohë te gjatë, nganjëherë rekomandohen antidepresantë (imipramine) ose benzodiazepina, edhe pse efekti trajtues i tyre ende nuk është sqaruar saktësisht
Nje mënyrë për të reduktuar tmerret kronike të gjumit është përdorimi i zgjuarjes së planifikuar. Në studimin e parë të kontrolluar të këtij lloji, Durand dhe Mindell (1999), i këshillaun prindërit e fëmijëve që ishin duke përjetuar tmerret e natës që ti zgjojnë fëmijet përafërsisht 30 minuta para nje epizodi tipik kronik të përjetimit të tmerrit. Kjo teknikë e thjeshtë, e cila ishte përdorur për disa javë, ka rezultuar e suksesshme në eliminimin e gati të gjitha këtyre ngjarjeve shqetësuese gjatë gjumit.

Kriteret e Diagnostikimit për Çrregullime të Tmerreve të Gjumit sipas DSM-IV

A - Episode të shpeshta të zgjimeve të papritura, zakonisht ndodh gjatë një të tretës së parë të fazës madhore të gjumit dhe fillon me një atak paniku.
B - Frika intensive dhe shenja të zgjimit të pakontrollueshëm, frymëmarrje e shpeshtuar, djersitje gjate seciles periudhë.
C – Mungesë përgjegjshmërie për përpjekjet e të tjerëve për të ndihmuar personin gjate episodit së tmerreve të gjumit.
D - Ëndrra jo të detajuara rikthehen apo përsëriten duke provokuar një episod.
E - Përjetimi i këtyre episodeve shkakton shqetësime domethënëse ose dobësime në aktivietet sociale, profesionale, dhe aktivitetet të tjera të rëndësishme, që duke penguar funksionimin normal në jetën e përditshme.

Te ecurit ne gjume

Noshta do te befasoheni kur të mësoni se të ecurit në gjumë (po ashtu i njohur si Somnabulizëm) ndodh gjatë fazës jo REM të gjumit. Kjo do të thotë që nëse njerëzit ecin në gjumin e tyre ata nuk janë duke parë një ëndërr. Kjo parasomni ndodh zakonisht gjatë orëve të para të gjumit, kur personi është në fazat e thella të gjumit.
Kriteret e diagnostikimit sipas DSM-IV-TR, për të ecurit në gjumë, nënvizojnë që personi që ngrihet nga shtrati, kryen veprime të ndryshme motorike. Ngaqë të ecurit në gjumë ndodh në fazat më të thella të gjumit, të zgjosh somnambulin gjate kësaj faze është e vështire dhe paraqet rrezik.Kur personi zgjohet nuk kujton se çfarë ka ndodhur.

Të ecurit ne gjumë zakonisht zhvillohet gjatë fëmijerisë, por edhe nje numër i vogël i të rriturve vuan nga ky problem. Një numër relativishte i madh i fëmijëve prej 15% deri 30% raportohet te kenë patur së paku një episod të të ecurit ne gjumë. Për shumicën, koha e të ecurit në gjumë është e shkurtër dhe pak njerëz, , vazhdjonë të vuajn nga Parasomnia edhe pas moshës 15 vjeçare. Kur të ecurit në shtrat ndodh te të rriturit, shpesh shoqërohet me çrregullime te tjera psikologjike.

Akoma nuk është zbuluar pse disa njerëz ecin në gjumë, edhe pse faktorë të tillë si lodhje ekstreme, prishje e gjumit, përdorimi i hapave hipnotik dhe stresi janë të përfshire. Në disa raste, episodet e të ecurit në gjumë janë shoqëruar me sjellje të dhunshme duke përfshirë vrasje dhe vetëvrasje. Në një rast një njeri shkoi tek shtëpia e vjehrrit, vrau vjehrrën, dhe tentoi të vriste vjehrrin. Ai u justifikua se kishte ecur në gjumë. Poashtu, duket se kemi edhe komponentë gjenetikë të të ecurit në gjumë, me një bashkëndodhje shumë të shpeshtë tek binjakët dhe brenda familjes.

Kriteret e Diagnostifikimit për Çrregullimet e të Ecurit në Gjumë sipas DSM-IV

1. Episode të përsëritura të ngritjes nga shtrati duke qenë në gjumë dhe të ecurit përreth, zakonisht ndodhë gjatë pjesës së tretë të fazës madhore të gjumit.

2. Gjatë të ecurit në gjumë personi ka një pamje të turbullt, të zbrazët, fytyrë kureshtare, dhe zgjohet me vëshirësi nga kjo gjëndje.

3. Pas zgjimit personi nuk kujtohet për atë episod.

4. Disa minuta pas zgjimit nga episodi i të ecurit në gjumë, nuk ka dobësime në aktivietete mendore apo të sjelljes.

5. Të ecurit në gjumë shkakton shqetësime domethënëse apo dobësime në aktivitetet sociale profesionale apo fusha të tjera të funksionimit në jeten e përditshme.